Đa số các chuyên gia khi được hỏi đều cho rằng, một quốc gia cần có nhiều cách tính về lạm phát, vì mỗi cách có một mục đích khác nhau trong việc điều hành nền kinh tế. Nếu loại bỏ thực phẩm và xăng dầu nhiên liệu ra khỏi danh mục hàng hóa tính lạm phát tuy sẽ không phản ánh đúng đời sống dân sinh, song lại giúp giá cả không tăng theo phản ứng dây chuyền.

Theo chuyên gia kinh tế Võ Trí Thành, Phó viện trưởng Nghiên cứu và Quản lý kinh tế Trung ương, có rất nhiều cách để tính CPI và tùy từng quốc gia mà họ tính CPI theo một hoặc một vài cách đồng thời. Việc loại bỏ thực phẩm và xăng dầu nhiên liệu ra khỏi rổ hàng hóa thiết yếu tính CPI đã được áp dụng ở một số nước trên thế giới, kể cả trong khu vực như Thái Lan. Cách tính này được gọi là lạm phát cơ bản. Lạm phát cơ bản không tính tới giá thực phẩm và giá nhiên liệu, xăng dầu, vì những nhóm hàng này thường có giá cả dao động rất lớn và phụ thuộc vào nhiều yếu tố khách quan như thời tiết, thiên tai chứ không phải chủ yếu do chính sách điều hành của Chính phủ.

Nếu bỏ thực phẩm và nhiên liệu xăng dầu ra khỏi danh mục hàng hóa tính CPI thì lạm phát năm 2010 cả nước chỉ dừng lại ở một con số.

Theo một bài phân tích của Vụ Chính sách tiền tệ (thuộc Ngân hàng Nhà nước), để hoạch định chính sách tiền tệ, Ngân hàng Nhà nước cần một thước đo phản ánh xu thế lâu dài của lạm phát. Và chỉ tiêu này được gọi là lạm phát cơ bản (hay lạm phát tiền tệ). Lạm phát cơ bản là chỉ tiêu phản ánh tác động của chính sách tiền tệ, đo lường được các tác động hay áp lực lâu dài ổn định của cầu đến sự biến động của giá cả. Vì vậy chỉ tiêu này cần được tính toán sao cho loại trừ được tác động của các sốc cung nhất thời (giá thực phẩm, xăng dầu, thuế..), điều chỉnh giá không đều, thuế gián thu hay việc gán "giá không đổi" khi hàng hóa tạm thời vắng...

Tuy nhiên, theo ông Thành, nếu chỉ tính lạm phát cơ bản thì sẽ không phản ánh tốt mức sống và đời sống dân sinh. Trong những năm gần đây, Việt Nam phải đối mặt với sự gia tăng nhanh của tốc độ tăng chỉ số giá tiêu dùng (CPI) trong nước. Ngoài những thay đổi trong cơ cấu tiêu dùng của dân cư phản ánh trong CPI, nguyên nhân chủ yếu của sự gia tăng là do sự tăng giá của các nhóm hàng hóa như lương thực, thực phẩm, xăng dầu, nguyên vật liệu, thuốc và nguyên liệu thuốc chữa bệnh…

“Theo tôi, lạm phát mục tiêu (mức lạm phát mà một quốc gia đặt ra trong năm) cần thiết phải có nhiều cánh tính cùng lúc, vì mỗi một cách tính mang một ý nghĩa quan trọng khác nhau. Lạm phát cơ bản giúp Ngân hàng nhà nước có thể chủ động tiến hành lượng hóa mục tiêu ổn định lạm phát gắn liền với việc hoạch định và thực thi chính sách tiền tệ. Hơn nữa, việc loại bỏ thực phẩm và nhiên liệu xăng dầu vào rổ hàng hóa thiết yếu tính CPI giúp chỉ số lạm phát giảm đi, từ đó sẽ hạn chế khả năng các nhà sản xuất khi tính toán và đưa ra giá cả cho hàng hóa của mình tăng lên, giúp giá cả bớt leo thang theo hiệu ứng dây chuyền. Song thông thường lạm phát được hiểu là lạm phát giá mua hàng của người tiêu dùng và được biểu thị bằng chỉ số giá đối với người tiêu dùng, thế nên phải có cách tính khác bao gồm cả giá thực phẩm và nhiên liệu, xăng dầu. Có như vậy mới phản ánh sát sao được đời sống người dân”, ông Thành nêu quan điểm.

Còn theo chuyên gia tài chính Kiều Hữu Dũng, nguyên Vụ trưởng các tổ chức ngân hàng (Ngân hàng Nhà nước), việc chọn cách tính lạm phát cơ bản giúp Chính phủ biết được hiệu quả của các chính sách điều hành của mình, lượng cung tiền “bơm” ra có hợp lý hay không… Tuy tránh bình luận về việc có nên chọn cách tính CPI bao gồm cả thực phẩm và nhiên liệu xăng dầu hay không, song ông Dũng cho rằng, nếu loại bỏ hai nhóm hàng hóa này trong cách tính CPI thì Chính phủ nên có lộ trình.

Tiến sĩ Lê Đăng Doanh, nguyên Viện trưởng Quản lý kinh tế Trung ương, cho biết, tháng 5/2006, chỉ số giá tiêu dùng do Tổng cục Thống kê công bố được tính theo phương án đã cập nhật và dùng cho giai đoạn 2006 - 2010. Và cách tính CPI hiện nay là theo phương án này. Theo đó, danh mục hàng hoá, dịch vụ (còn gọi là “rổ hàng hoá”) điều tra giá để tính chỉ số CPI gồm 494 loại hàng hoá, dịch vụ phổ biến tiêu dùng của cá nhân và hộ gia đình. So với “rổ hàng hoá” thời kỳ 2000 - 2005, số lượng các loại hàng hoá dịch vụ tăng gần 100 mặt hàng, trong đó bổ sung thêm nhiều loại hàng hóa dịch vụ cao cấp, đã được tiêu dùng nhiều như điện thoại di động, lò vi sóng, phí truyền hình cáp, dịch vụ du lịch nước ngoài…. "Tuy nhiên từ trước đến nay Việt Nam chưa có tiền lệ loại bỏ nhóm hàng thực phẩm và xăng dầu ra khỏi rổ hàng hóa thiết yếu tính CPI", ông Doanh nói.

Năm 2010, lạm phát cả nước ở mức 11,75% so với năm 2009. Con số này vượt gần 5% so với chỉ tiêu được Quốc hội đề ra hồi đầu năm (khoảng 8%). Nếu tính bình quân theo từng tháng (cách tính mới của Tổng cục thống kê), chỉ số lạm phát năm 2010 tăng 9,19% so với năm 2009. Còn nếu bỏ nhóm hàng hóa thực phẩm và nhiên liệu xăng dầu ra khỏi danh mục hàng hóa tính CPI thì lạm phát năm 2010 cả nước chỉ dừng lại ở 1 con số.