Nhận thức rõ về tầm quan trọng của năng lượng sinh học (NLSH) đối với vấn đề an ninh năng lượng của đất nước, góp phần bảo vệ, gìn giữ môi trường và góp phần giúp đỡ bà con nông dân, đặc biệt là những hộ trồng sắn có đầu ra nhanh hơn, ổn định hơn, cuộc sống đỡ khó khăn hơn, Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PetroVietnam) đã đi đầu trong việc xây dựng chiến lược phát triển NLSH đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.

Tuy nhiên, đến nay, 3 dự án sản xuất NLSH có liên quan đến Tập đoàn và các đơn vị thành viên đang phải dừng sản xuất.

Nhà máy Ethanol Bình Phước do Công ty TNHH NLSH Phương Đông làm chủ đầu tư, Tập đoàn ITOCHU (Nhật Bản) chiếm cổ phần chi phối (49% vốn), Công ty LICOGI 16 (22% vốn) và Tổng Công ty Dầu Việt Nam (PV Oil) thuộc Tập đoàn chỉ góp vốn 29% cổ phần. Nhà máy được hoàn thành với chất lượng tốt.

Khi các bên đối tác quyết định đầu tư nhà máy này, giá dầu để sản xuất xăng khoáng đang ở mức đỉnh trên 140USD/thùng, hiện chỉ còn xấp xỉ 50USD/thùng. Do xăng khoáng có giá thấp như vậy nên việc tiêu thụ xăng E5 rất khó khăn, càng sản xuất càng lỗ. Các nhà máy sản xuất ethanol nhiên liệu được xây dựng từ những năm 2008-2010, thời điểm đó, giá sắn (nguyên liệu đầu vào) chỉ khoảng 2.000 đồng/kg. Từ năm 2011 đến nay, giá sắn lát luôn trên mức 3.500 đồng/kg, có thời điểm lên 4.500-5.000 đồng/kg, đã khiến giá thành sản phẩm ethanol tăng cao. Tập đoàn Itochu đã chuyển nhượng toàn bộ phần vốn góp của mình cho Công ty Toyo Thái Lan. Cổ đông chính của dự án là Toyo Thái Lan dự kiến sẽ vận hành trở lại nhà máy vào năm 2018 với điều kiện thị trường thuận lợi.

Nhà máy NLSH ở Quảng Ngãi do các đơn vị thành viên của Tập đoàn đầu tư cũng vào thời điểm giá dầu 140USD/thùng. Theo tính toán, sản xuất ethanol để phối trộn thành xăng E5 lúc đó là rất hiệu quả và chủ động được nguồn cung. Song kể từ khi vận hành thương mại đầu năm 2014, nhà máy phải hoạt động cầm chừng. Đến cuối tháng 4/2016, nhà máy buộc phải dừng sản xuất vì xăng E5 khó tiêu thụ, sẽ dẫn đến thua lỗ nếu cứ tiếp tục sản xuất ethanol.

Dự án thứ ba là Nhà máy NLSH Phú Thọ, PV Oil góp vốn tại dự án này 39%. Trong quá trình đầu tư xây dựng nhà máy, giá dầu sụt giảm sâu, đồng thời do năng lực nhà thầu xây dựng nhà máy cũng không bảo đảm, nên các chủ đầu tư quyết định tạm dừng dự án.

Được biết, hiện nay, các nhà máy NLSH của các nhà đầu tư khác cũng đang trong tình trạng tương tự, đóng cửa hoặc sản xuất cầm chừng do cả thị trường tiêu thụ trong nước và xuất khẩu đều khó khăn vì các nước trong khu vực đều dư thừa nguồn cung.

Cần chính sách mang tính đột phá

Câu chuyện làm thế nào để đưa xăng sinh học E5 ra thị trường hiện còn rất nhiều tranh luận, nhiều việc cần phải được tháo gỡ từ phía Bộ Công Thương, Bộ Tài chính rồi đến các tỉnh, thành và DN đầu mối. Nếu không kịp thời có chính sách mang tính đột phá, e rằng sẽ "không cứu" được các nhà máy sản xuất nhiên liệu sinh học (cồn ethanol) được đầu tư hàng ngàn tỉ đồng.

Nguyên nhân chủ yếu khiến cho thị trường xăng sinh học E5 ảm đạm vì người dân chưa mặn mà với xăng E5, giá thành sản xuất cồn để pha chế xăng E5 quá cao trong khi giá xăng khoáng xuống thấp, hệ thống phân phối còn quá mỏng. Hầu hết các DN phối trộn, kinh doanh xăng E5 hiện đều lỗ nặng do phải đầu tư thêm khá nhiều cơ sở vật chất như nâng cấp, cải tạo, sửa chữa cột bơm, bể chứa… trong khi các ưu đãi về thuế, phí quá thấp, chưa hấp dẫn, khuyến khích được DN đầu tư.

Để Đề án Phát triển NLSH đến năm 2015 tầm nhìn đến năm 2025 được Chính phủ phê duyệt có thể được triển khai hiệu quả, trước mắt là "cứu" các nhà máy NLSH vừa mới được khai sinh, rất cần phải thực sự đổi mới cơ chế, chính sách về thuế, ưu tiên vay vốn, trợ giá và sử dụng đất đai xây dựng vùng nguyên liệu, mạng lưới phân phối để hỗ trợ, khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân trong nước và quốc tế đầu tư vào phát triển sản xuất, tiêu thụ NLSH ở Việt Nam. Được biết, ở các nước sử dụng đại trà NLSH, việc áp dụng các chính sách ưu đãi, khuyến khích rất mạnh mẽ, bài bản, đặc biệt là giai đoạn đầu.

Bên cạnh đó, tâm lý người tiêu dùng Việt Nam vẫn ưu tiên lựa chọn nhiên liệu truyền thống. Vì vậy, cần tăng cường tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng về lợi ích của sử dụng xăng E5 và lồng ghép vào chương trình quốc gia sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, để mang lại hiệu ứng tốt nhất với xã hội.

Một hành lang pháp lý đầy đủ và hoàn thiện, tạo “cú hích” cho thị trường NLSH nói chung và xăng E5 nói riêng thực sự chỉ có thể đến từ phía các cơ quan quản lý Nhà nước.