Dự thảo trình Chính phủ việc kinh doanh xăng dầu sẽ có thay đổi rất căn bản về cách điều hành giá và áp giá, dù công thức tính giá cơ sở được giữ nguyên.

Tăng 5%, được tăng giá bán lẻ

Theo đó, giá cơ sở để làm căn cứ điều chỉnh giá trong nước vẫn được tính gồm giá thế giới cộng thuế phí, quỹ bình ổn và 300 đồng/lít lợi nhuận định mức cho doanh nghiệp... Tuy nhiên, nếu như nghị định 84/2009 hiện hành quy định giá cơ sở thay đổi đến 7%, doanh nghiệp được quyền tăng giá bán lẻ tương ứng, dự thảo mới cho phép giá cơ sở tăng đến 5% thì doanh nghiệp được chủ động tăng giá, đồng thời gửi phương án tính giá, quyết định điều chỉnh giá về cơ quan chức năng để giám sát.

Nếu giá cơ sở tăng vượt 5-8%, dự thảo mới cho phép doanh nghiệp sẽ phải gửi phương án điều chỉnh giá đến cơ quan chức năng trước thời điểm điều chỉnh giá hai ngày. Đặc biệt sau hai ngày này, dự thảo nghị định nêu “nếu cơ quan nhà nước không trả lời, hoặc văn bản trả lời không đúng nguyên tắc quản lý giá bán xăng dầu”... thì thương nhân đầu mối vẫn được quyền tăng giá 5%. Phần tăng giá còn lại từ 5-8%, thương nhân được tự tăng giá thêm 40%, còn lại sẽ dùng quỹ bình ổn xăng dầu. Nếu sau hai ngày từ khi thương nhân đã tự tăng giá 40% mà Bộ Tài chính chưa quyết định xả quỹ bình ổn, thương nhân được quyền tăng giá nốt phần còn lại.

Trả lời Tuổi Trẻ về điểm mới này, một quan chức Bộ Công thương cho rằng điều này giúp tăng quyền tự chủ của doanh nghiệp, đúng định hướng giá xăng dầu theo cơ chế thị trường của Chính phủ. Với quy định cơ quan nhà nước không trả lời hoặc trả lời không đúng nguyên tắc quản lý giá bán xăng dầu... thương nhân vẫn được quyền tăng giá, theo quan chức Bộ Công thương, có nghĩa cơ quan nhà nước sẽ buộc phải ra quyết định: hoặc cho tăng giá, hoặc sử dụng quỹ bình ổn, hoặc Nhà nước bù đắp, chứ không thể yêu cầu giữ giá, nghiên cứu thêm xu hướng như thời gian qua...

Vậy cơ quan quản lý nhà nước giám sát cái gì? Theo một cán bộ của Bộ Công thương, doanh nghiệp được quyền tăng giá nếu giá cơ sở tăng đến 5%. Doanh nghiệp nào tính thời điểm tốt, mua được mức giá rẻ, có thể tăng ít hơn để cạnh tranh. Khi tự tăng giá, doanh nghiệp vẫn phải gửi phương án giá về liên bộ. Nếu doanh nghiệp tính giá cơ sở không đúng, tăng quá mức, khiến lợi nhuận trên 300 đồng/lít thì cơ quan nhà nước sẽ “tuýt còi”.

Quy định về số lần tăng giảm giá

Theo quy định hiện nay, giá cơ sở tăng đến 7% doanh nghiệp được quyền tăng giá, lần này giảm xuống 5%, theo quan chức Bộ Công thương, sẽ giúp mỗi lần tăng giá chỉ khoảng 1.200 đồng/lít (tính trên giá hiện nay).

Trong trường hợp giá cơ sở tăng trên 8%, dự thảo nghị định nêu Thủ tướng Chính phủ sẽ công bố biện pháp bình ổn giá (trong thời hạn nhất định). Riêng quỹ bình ổn giá xăng dầu, quy định mới nêu mỗi doanh nghiệp đầu mối sẽ mở một tài khoản tại ngân hàng để trích lập vào đó. Đáng lưu ý, quy định mới nêu rõ quỹ bình ổn giá sẽ chỉ được xả khi giá cơ sở vượt trên 5%, chứ không phải cứ giá tăng là cơ quan chức năng có thể yêu cầu xả quỹ. Dự thảo cũng quy định doanh nghiệp được tăng giá nhiều nhất là 10 ngày/lần và tối đa 10 ngày khi giá cơ sở giảm, giá bán lẻ phải giảm.

Đặc biệt, theo một thành viên tham gia soạn thảo nghị định mới về kinh doanh xăng dầu, để hạn chế tình trạng chiết khấu cho đại lý quá cao khiến diễn ra tình trạng tranh mua, tranh bán giữa các tổng đại lý, quy định mới dự kiến buộc các đại lý bán lẻ xăng dầu phải ký hợp đồng với doanh nghiệp đầu mối hoặc tổng đại lý, trong đó nêu rõ mức thù lao.

Điểm quan trọng hàng đầu và ảnh hưởng đến sự lên xuống giá xăng dầu trong nước so với giá thế giới là thời gian dự trữ lưu thông. Dự thảo nghị định của Bộ Công thương trình lên Chính phủ vẫn giữ nguyên thời gian dự trữ bắt buộc là 30 ngày.

Trao đổi với Tuổi Trẻ, một thành viên ban soạn thảo nghị định cho biết sở dĩ cần giữ thời gian trên vì hai lý do. Thứ nhất là đảm bảo an ninh năng lượng. Thứ hai, nếu giảm thời gian dự trữ lưu thông còn khoảng 15 ngày, tức giá trong nước sẽ tính bình quân 15 ngày, tăng giảm sát giá thế giới hơn. Tuy nhiên, tính toán từ số liệu năm 2012, thực tế nếu thời gian dự trữ lưu thông chỉ 15 ngày, số lần tăng giá năm 2012 có thể lên tới hơn 30 lần, số lần giảm giá sẽ khoảng 16 lần. Với tình hình giá xăng dầu thế giới thường trong xu hướng tăng thì thời gian dự trữ lưu thông ngắn, theo quan chức trên, sẽ khiến giá xăng dầu tăng sốc, tăng nhiều hơn giảm, chứ không ổn định như vừa qua.

CẦM VĂN KÌNH

PGS.TS Ngô Trí Long (chuyên gia kinh tế):

Khó khắc phục tình trạng “tăng nhanh giảm chậm”

Theo dự thảo mới của Bộ Công thương, có một số tiến bộ nhưng cách điều chỉnh giá xăng dầu vẫn cơ bản như cũ. Doanh nghiệp được tăng quyền, tăng giá dễ hơn nên bức xúc của nhiều người là lên nhanh giảm chậm vẫn không giải quyết được. Theo tôi, thị trường xăng dầu hiện nay chưa có cạnh tranh thật sự, vẫn là độc quyền nhóm. Vì vậy, Nhà nước cần có quy định giá trần, từ đó tạo môi trường để các doanh nghiệp phải cạnh tranh với nhau. Đặc biệt với quỹ bình ổn xăng dầu, theo tôi, cần có quy định cụ thể hơn. Như khi giá thế giới tăng thì phải thôi trích quỹ, chứ giá đang cao, đang phải xả quỹ, lại vẫn trích quỹ thì vô tình khiến giá xăng dầu đã cao còn tăng thêm 300-500 đồng/lít. Vả lại, quỹ mới lấy độc một nguồn là từ người tiêu dùng, doanh nghiệp cũng phải đóng góp chứ?