Việc “hồn nhiên” xài tiền từ chính trong hầu bao của người tiêu dùng này, một mặt nói lên sự coi thường chủ trương đúng đắn của Nhà nước, mặt khác là sự “lập lờ” của lãnh đạo các cấp thuộc Petrolimex. Đồng thời cũng cho thấy thực trạng là bấy lâu nay, cái nguồn quỹ được trích lại 300 đồng/lít xăng từ túi người tiêu dùng đó không ai biết được sử dụng bao nhiêu và như thế nào.
Bao biện cho sự “bể sô” 1.200 tỷ đồng nói trên, một lãnh đạo của Petrolimex cho rằng đó là do Bộ Tài chính hướng dẫn dùng Quỹ không rõ ràng. Trả lời phỏng vấn báo giới, ông Vương Thái Dũng, Phó Tổng giám đốc Petrolimex, nói: “Giải thích cái này rất dài dòng, chúng tôi sai hay đúng sẽ có nơi xử lý”. Còn ông Nguyễn Tiến Thỏa – Cục trưởng Cục Quản lý giá (Bộ Tài Chính) thì bức xúc nói: “Không có gì là không rõ ràng ở đây cả. Về nguyên tắc, Nghị định 84 và Thông tư 234 đã qui định, mỗi lần giá cơ sở xăng dầu tăng cao hơn giá bán lẻ hiện hành, Bộ Tài chính đều nói rất rõ sử dụng Quỹ này bao nhiêu tiền để bù đắp phần chênh lệch đó. Theo đó, có giai đoạn, chúng tôi quy định là mỗi doanh nghiệp được sử dụng 500 đồng để bù chênh lệch giá một lít xăng, thế mà Petrolimex lại dùng tới 1.000 đồng. Trong khi, các đơn vị đều thực hiện đúng việc trích, sử dụng Quỹ bình ổn giá thì riêng có Petrolimex, lại lấy 1.242 tỷ đồng tiền Quỹ để bù lỗ cho kinh doanh. Như thế là sai, là không thực hiện đúng mục tiêu của Quỹ bình ổn giá.
Theo ông Thỏa, Petrolimex đã dùng tiền trích lập quỹ để bù lỗ kinh doanh thay vì bù vào mức chênh lệch giá bán theo đúng mục đích của quỹ. Trong công văn 17311 gửi các doanh nghiệp đầu mối xăng dầu ngày 27-12-2010 về việc thực hiện các biện pháp bình ổn giá thị trường xăng dầu, Cục Quản lý giá đã lưu ý rằng có một số doanh nghiệp trích quỹ không đủ và sử dụng quỹ chưa đúng mục đích.
Như đã nói trên, để hình thành Quỹ bình ổn xăng dầu thì cứ mỗi lít xăng, dầu bán ra doanh nghiệp trích lại 300 đồng để lập quỹ, khi giá trên thế giới biến động mạnh mà Nhà nước không muốn tăng giá trong nước, tiền từ quỹ sẽ được xả ra bù vào mức chênh lệch giữa giá nhập khẩu và giá bán lẻ. Quỹ này được giữ tại doanh nghiệp thông qua việc mở một tài khoản kế toán và doanh nghiệp phải báo cáo hàng tháng cho Bộ Tài chính tiến độ trích và sử dụng. Tất cả doanh nghiệp đầu mối kinh doanh xăng dầu đều phải trích lập quỹ dù đang kinh doanh lãi hay lỗ vì khoản tiền này được xem là do được người tiêu dùng ứng trước khi mua xăng, dầu. Như thế chứng tỏ Quỹ bình ổn xăng dầu là hoàn toàn chính đáng và mang bản chất ưu việt.
Tuy nhiên, để bào chữa cho việc sử dụng sai mục đích 1.200 tỷ nói trên, lãnh đạo Petrolimex lại cho rằng Quỹ bình ổn xăng dầu chỉ là quỹ ảo. Ông Nguyễn Tiến Thỏa khẳng định: “Petrolimex nói như thế là không được. Sao lại gọi Quỹ bình ổn là quỹ ảo? Nói thế, dân cười, dân không thể chấp nhận được. Mỗi người chúng ta mua xăng, phải đóng 300 đồng/lít cho vào quỹ, đó là tiền thật. Chính là vì doanh nghiệp đã lấy hơn 1.200 tỷ đồng, mang đi bù lỗ kinh doanh, khiến cho Quỹ bình ổn hết sạch, nên mới thành ra là ảo”.
“Rõ như giữa ban ngày” là Quỹ bình ổn giá xăng dầu là do người tiêu dùng lập nên, để người tiêu dùng được hưởng lợi nếu giá cả xăng dầu có biến động thất thường. Tuy nhiên, tiền trong quỹ đã trích lập được bao nhiêu và còn bao nhiêu dường như vẫn là điều bí mật. Ngay bản thân một số đầu mối kinh doanh xăng dầu, việc xây dựng quỹ bình ổn hết sức cần thiết trong bối cảnh căng thẳng về giá vượt sức chịu đựng của doanh nghiệp như hiện nay. Tuy nhiên, việc quỹ này được đặt tại các doanh nghiệp trong khi cơ chế kiểm soát lại chưa được chặt chẽ là điều không nên. Một số ý kiến cho rằng nên áp dụng tương tự mô hình ở Thái Lan, quỹ do Nhà nước quản lý và điều hành trực tiếp, giá cả được điều tiết qua công cụ này cùng với chính sách thuế để can thiệp thị trường khi cần thiết. Như thế quỹ sẽ minh bạch hơn nhiều, cả trong việc trích lập cũng như sử dụng